امر به معروف و نهي از منكر، پيشينه اي به قدمت تاريخ حيات انسان دارد. نخستين انسان دعوت كننده به نيكي، آدم بود و پس از وي نيز پيام آوران وحي و پيروان آنان در انجام اين وظيفه مهم تلاش كرده ‏اند. تاكيدهاي مكرر قرآن كريم، در خصوص امر به معروف و نهي از منكر بيانگر اهميتي است كه اسلام براي سالم سازي محيط اجتماع و مبارزه با عوامل فساد و گناه قائل شده است.
اهميت فريضه امر به معروف و نهي از منكر تا بدانجاست كه ساير فرايض و دستورهاي اسلامي در پرتو اجراي آن، بر پا داشته مي‏شود و جامعه اسلامي محقق مي‏گردد؛ از اين رو هرگاه در جامعه ‏اي اين فريضه مهم به اجرا گذاشته نشود و افراد در قبال پياده شدن اين امر خطير احساس مسئوليت نكنند مرگ آن جامعه حتمي خواهد بود. قيام امام حسين (عليه السّلام) نيز براي اجراي اين دو فريضه الهي بود. صراط نیوز از امروز تا فرا رسیدم ماه محرم الحرام که ماه عزاداری برای سالار شهیدان است هر هفته دو مقاله در چگونگی اجرای امر به معروف و نهی از منکر در سطح جامعه و موارد متعدد لزوم به جا آوردن این فریضه منتشر می نماید .

زمینه های شناختی رشوه

زمانی که "رشوه" را به عنوان "منکر" از حیث زمینه های پیدایش آن بررسی می کنیم، برخی عوامل را فردی و پاره ای را اجتماعی می یابیم.
اینک به برخی از زمینه های روانشناختی این پدیده می پردازیم:

1- فقدان معرفت به آثارآن
چنانچه با رویکردی خوشبینانه با این پدیده مواجه شویم باید بگوییم افراد به لحاظ بی اطلاعی از عواقب شوم رشوه ، گرفتار این منکر می شوند و چنانچه بدانید که از نگاه پیامبر اسلام (ص) رشوه دهنده و گیرنده در آتشند(2) و یا اینکه فرمودند« خدا رشوه ده و رشوه گیر را با آنکه در میان آن ها واسطه می شود لعنت کند.(3) همین شناخت، انگیزه ای جهت خودداری از آلودگی مالی و اقتصادی خواهد بود.

2- ضعف وجدانی اخلاقی
غالبا قدرت بازدارندگی از خطا با تکرار خطا نسبت معکوس دارد به گونه ای که هرچه بیشتر فرد مرتکب خطا می شود نیروی وجدان ضعیف تر و کمرنگ تر می گردد لذا آنهایی که مکرر آلوده به رشوه می شوند، به تدریج قبح مساله برای آنان از میان می رود و به سهولت بیشتری مرتکب آن می گردند.

علاوه بر زمینه های روانشناختی ، باید به پاره ای از عوامل جامعه شناختی و از جمله مولفه های زیر نیز اشاره نمود.

1- عمیق تر شدن شکاف طبقاتی
فاصله های طبقاتی هر اندازه که بیشتر می شودجامعه از عدالت اجتماعی به عنوان یک هدف راهبردی دورتر می شود. و نتیجه چنین وضعه تلاش افراد برای پرکردن شکاف طبقاتی بیشتر شده است و این هدف با انگیزه کسب درآمد بیشتر صورت می گیرد. لذا به مرور زمان شاهد حرص سیری ناپذیری در میان قشرهای جامعه خواهیم بود. در چنین وضعیتی کمیت زندگی جانشین کیفیت زندگی می شود.

2- مدیریتهای ناکارآمد
پاره ای از مدیریت ها، به جای حاضر در صحنه بودن، فارغ از صحنه اند و در یک کلام نمی دانند در حوزه مسئولیت آنان چه می گذرد. لذا این افراد فرصت طلب ، بهانه مناسبی است تا علاوه بر عدم تعهد کاری، به مسایلی همچون رشوه نیز آلوده شوند.

3- دیوانسالاری
باوجود تلاش برخی از مسوولان هنوز ادارات ما، گرفتار دیوانسالاری است به گونه ای که تنگناها و پیچ و خم های اداری و اجرایی موجود در شماری از سازمان ها و نهادها ارباب رجوع را با سرگردانی مفرط مواجه نموده وزمینه ای یرای پاره ای از کارمندان مهیا نموده تا از ارتشاء به عنوان کلید حل معضلاتشان استفاده کنند.

4- فشارهای خردکننده اقتصادی
در شرایط اقتصادی نامتوازن افراد نه بر اساس شایسته سالاری بلکه بر مبنای فرصت طلبی ، چاپلوسی و نیرنگ بازی می توانند به درآمدهای کلانی دست یابند، خود به خود مبنای ارزشهای اخلاقی دگرگون می وشود و بدیهی است که هرچه فشارهای اقتصادی بیشتر شود، رقابتهای مادی به همان اندازه تنگاتنگ شده و هر شیوه ای برای پیشرفت کارهای اداری نظیر رشوه می تواند موجه جلوه کند.

پیشنهادها و راهکارها

هرچند این مبحث از ابعاد اقتصادی بایدمورد تامل قرارگیرد و لیکن در این مبحث بیشتر تاکید ما بر راهکارهای فرهنگی متمرکز است برخی از این شیوه ها عبارتند از:

..........................................................................................................
1- سوره مائده ، آیات 62-63
2- فرید تنکابنی ،مرتضی – راهنمای انسانیت (ترجمه نهج الفصاحه)ص322
3- همان